Σε μια εκτενή ενημέρωση προχώρησαν τα Εργαστήρια Υγιεινής & Επιδημιολογίας και Μικροβιολογίας του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων σχετικά με την περιβαλλοντική επιτήρηση της πανδημίας και την αποτίμηση της ανάλυσης των αστικών λυμάτων τόσο στο πρώτο όσο και στο δεύτερο κύμα της πανδημίας.
Είναι η πρώτη φορά που γίνεται κάτι τέτοιο δημόσια και αποκτά αφενός ενδιαφέρον κι αφετέρου ιδιαίτερη αξία καθώς φέρει την σφραγίδα δύο εργαστηρίων υψηλού κύρους.
Η περιβαλλοντική επιτήρηση για την παρουσία παθογόνων μέσω της ανάλυσης λυμάτων έχει μακρά ιστορία στη δημόσια υγεία ως συμπληρωματικό εργαλείο επιδημιολογικής επιτήρησης με χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτά του ιού της πολιομυελίτιδας και της αντιμικροβιακής αντοχής.
Στο πλαίσιο της πανδημίας COVID-19, χρησιμοποιείται ήδη από πολλές χώρες για την ανίχνευση της αποβολής του SARS-CoV-2 (viral shedding) στα λύματα.
Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη αποτίμηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, φαίνεται να υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των συγκεντρώσεων του SARS-CoV-2 RNA στα λύματα και κλινικών περιπτώσεων COVID-19, η οποία θα μπορούσε να παρέχει πρώιμη ειδοποίηση εύρους 4-7 ημερών πριν την κλινική (ή εργαστηριακή) επιβεβαίωση.
Τέτοιες αναλύσεις σε αστικά λύματα θα μπορούσαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην παρακολούθηση της εξέλιξης της πανδημίας με διάφορους τρόπους (πρώιμη ανίχνευση επιδημικών εκρήξεων και ενεργοποίηση μαζικών ελέγχων σε σημεία υψηλού κινδύνου, ανίχνευση COVID-19 σε περιβάλλοντα όπου η επιδημιολογική επιτήρηση είναι δυσχερής, παρακολούθηση επιδημικών εκρήξεων).
Παράλληλα, η συνεισφορά στην καταγραφή της δραστηριότητας της πανδημίας σε τοπικό επίπεδο συμβάλλει στην αρτιότερη αντιμετώπισή της μέσω της υπεύθυνης και αντικειμενικής ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της τοπικής κοινωνίας και της ενίσχυσης της αίσθησης του ανήκειν, επισημαίνεται στη σχετική ανακοίνωση.
Οι εργασίες δειγματοληψίας, απομόνωσης γενετικού υλικού και ανίχνευσης του ιού έχει ξεκινήσει από τα τέλη Απριλίου του 2020 σε συνεχή και στενή συνεργασία, με ίδιους πόρους, μεταξύ των Εργαστηρίων Υγιεινής και Επιδημιολογίας και Μικροβιολογίας και της ΔΕΥΑΙ.
Η δειγματοληψία διενεργείται σύμφωνα με διεθνή πρωτόκολλα στην είσοδο των εγκαταστάσεων του βιολογικού καθαρισμού της πόλης των Ιωαννίνων, σε 6 σημεία του δικτύου αποχέτευσης που καλύπτουν τον αστικό ιστό της πόλης των Ιωαννίνων και σε 7 «θερμά σημεία» που αντιπροσωπεύουν δομές υψηλού κινδύνου διασποράς όπως η βιομηχανική περιοχή, οι δομές φιλοξενίας προσφύγων και τα γηροκομεία.
Οι πρώτες δειγματοληψίες πραγματοποιήθηκαν στις 27 Απριλίου 2020 και συνεχίζονται αδιαλείπτως μέχρι και σήμερα έχοντας ως κύριο στόχο την λήψη δειγμάτων σε τακτά χρονικά διαστήματα, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα σύγκρισης των αποτελεσμάτων, η επισήμανση διαφορών μεταξύ τους και ύπαρξης τάσης. Επιγραμματικά, το δίκτυο επιτηρείται με στιγμιαία πρωινή δειγματοληψία και με δειγματοληψία 24ώρου (από 1η Δεκεμβρίου 2020 μετά από την εγκατάσταση δειγματολήπτη τον οποίο προμηθεύτηκε η ΔΕΥΑΙ) στο σημείο της εισόδου των εγκαταστάσεων βιολογικού καθαρισμού και με στιγμιαία πρωινή δειγματοληψία σε όλους τους υπόλοιπους κόμβους δειγματοληψίας.
Η συχνότητα της δειγματοληψίας είναι κυμαινόμενη και τροποποιείται ανάλογα με την τοπική δραστηριότητα της πανδημίας από οποία εξαρτάται μεταξύ άλλων και η δυνατότητα εξαγωγής ασφαλών συμπερασμάτων από την ποσοτικοποίηση των σημάτων SARS-CoV-2 στα λύματα.
Μέχρι στιγμής έχει συλλεχθεί και ελεγχθεί αντιπροσωπευτικό δείγμα λυμάτων από το
αποχετευτικό δίκτυο της πόλης. Έως τα τέλη Αυγούστου 2020 οι αναλύσεις δεν ανέδειξαν κανένα θετικό σήμα για τον ιό SARS-CoV-2 στα λύματα της πόλης συμβαδίζοντας με το χαμηλό επιδημιολογικό φορτίο της περιοχής. Αντιθέτως, κατά την ανάλυση των δειγμάτων από τις αρχές του Σεπτεμβρίου και μετά αναδείχτηκαν θετικά σήματα αποβολής SARS-CoV-2, γεγονός που συνάδει με την έξαρση που παρατηρήθηκε στην πόλη των Ιωαννίνων ενδεικτικής διάρκειας 13 εβδομάδων (2ο «κύμα»).
Χαρακτηριστικά, η παρουσία θετικών σημάτων ήταν συνεχής σε όλο το δίκτυο καθ’ όλη τη διάρκεια της επιδημικής έξαρσης με εύρος ανίχνευσης από 1 έως 7 θετικά σήματα ανά εβδομάδα ενώ οι ανιχνευθείσες συρροές στα «θερμά» σημεία συσχετίζονταν πάντα με θετικό σήμα στον αντίστοιχο κόμβο δειγματοληψίας. Παράλληλα, η περιβαλλοντική επιτήρηση στα λύματα συνέβαλε στην πρώιμη ανίχνευση επέκτασης μιας συρροής από ένα
«θερμό» σημείο σε ένα άλλο. Όλο αυτό το χρονικό διάστημα τα αποτελέσματα κοινοποιούνταν τόσο στους αρμόδιους φορείς όσο και στο ευρύ κοινό ώστε να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα και να πραγματοποιηθούν στοχευμένες δράσεις. Η καταγραφή στο προαναφερθέν δίκτυο συνεχίζεται αδιάλειπτα παρακολουθώντας την τρέχουσα επιδημική έξαρση.
Καταλήγοντας γίνεται ιδιαίτερη μνεία στην πολύτιμη συνεισφορά των συνεργατών των δύο Εργαστηρίων στο Πανεπιστήμιο, σε άλλα ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού καθώς και στους υπαλλήλους της ΔΕΥΑΙ και της Περιφέρειας Ηπείρου.
