27 Ιανουαρίου… Διεθνής ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος.. Μιας από τις πιο μελανές σελίδες στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Μνήμη, μνήμες…
Αθώων που οδηγήθηκαν στα κρεματόρια… Ανθρώπων που δεν επέστρεψαν ποτέ.. Κοινοτήτων που δεν ξαναστήθηκαν.
Η Ήπειρος, σε αυτό το Ολοκαύτωμα, το Ολοκαύτωμα των Εβραίων, έχει τους δικούς τους νεκρούς.
Έχει μνήμη και μνήμες που δεν ξεθωριάζουν.
Γιάννενα, Άρτα, Πρέβεζα, Παραμυθιά…
Η πρωτεύουσα της Ηπείρου είναι και “πρωτεύουσα” του ρωμανιώτικου εβραϊσμού, που οι ρίζες του χάνονται στο χρόνο.
Στα Γιάννενα ζούσαν στις αρχές του 20ου αιώνα 4.000 Εβραίοι, ενώ μέχρι τις παραμονές του Διωγμού η κοινότητα της πόλης αριθμούσε 2.000 μέλη. Οι Γιαννιώτες Εβραίοι μάλιστα αποτέλεσαν τον πρώτο πυρήνα της ισραηλιτικής κοινότητας της Αθήνας, της οποίας άλλωστε η παλιά Συναγωγή ονομάζεται “Γιαννιώτικη”.
Χώρος εγκατάστασης των Εβραίων των Ιωαννίνων ήταν η περιοχή μέσα στο Κάστρο της πόλης, καθώς και οι οδοί Γιοσέφ Ελιγιά (άλλοτε Μαξ Νορντάου) – οι Γιαννιώτες την ονόμαζαν Μεγάλη Ρούγα- που βρισκόταν η “καρδιά” της εβραϊκής κοινότητας, η Κουντουριώτη καθώς και η συνοικία “Λειβαδιώτη”.
Αρκετά παλιά εβραϊκά σπίτια διασώζονται σήμερα και είναι μνημεία αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της πόλης.
Οι Εβραίοι των Ιωαννίνων πλήρωσαν βαρύ φόρο αίματος στο Ολοκαύτωμα.
Στις 25 Μαρτίου 1944 συνελήφθησαν 1.850 άτομα και οδηγήθηκαν στο Άουσβιτς από όπου επέστρεψαν μόνο 163.
Η Ισραηλιτική Κοινότητα Ιωαννίνων ανασυστήθηκε μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αποτελούμενη πια από πολύ μικρότερο αριθμό μελών.
Από ευτυχή συγκυρία διασώθηκε η παλιά Συναγωγή Καλ Καντός Γιασάν, ή αλλιώς Μέσα Συναγώϊ, που βρίσκεται μέσα στο Κάστρο της πόλης. Η Συναγωγή αυτή, που χτίστηκε στα 1826, είναι το μεγαλύτερο και το ωραιότερο από τα σωζόμενα θρησκευτικά κτίρια των Ελλήνων Εβραίων. Επίσης λειτουργεί ακόμη το εβραϊκό νεκροταφείο.
ΠΡΕΒΕΖΑ
Η Ισραηλιτική Κοινότητα της Πρέβεζας υπήρξε μία από τις νεότερες ελληνικές και δημιουργήθηκε με την εγκατάσταση Εβραίων από τις γύρω πόλεις καθώς και από τη Θεσσαλονίκη, ίσως και πριν το 1800. Η πρώτη γέννηση που αναφέρεται στα μητρώα του Δήμου είναι το 1842 και αφορά τον Κοφινά Σιμαντώβ του Σαμουήλ.
Το 1903 κτίστηκε η Συναγωγή “Καάλ Καδός Τεφιλά Λεμοσέ”, που ήταν αφιερωμένη στο ραββίνο Ιωαννίνων Μοσσέ Κοέν, ο οποίος δώρισε το αναγκαίο ποσό για την αγορά του οικοπέδου. (Η Συναγωγή αυτή κατεδαφίστηκε μετά το 1944 και στη θέση της υπάρχει το κτίριο του ΟΤΕ).
Στις παραμονές του Χιτλερικού διωγμού (1943) η Κοινότητα αριθμούσε 250 μέλη, τα οποία συνελήφθησαν και εξοντώθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα. Μόνο 15 διασώθηκαν, χάθηκε δηλαδή το 94% του εβραϊκού πληθυσμού.
ΑΡΤΑ
Η Εβραϊκή Κοινότητα της Άρτας υπήρξε μία από τις παλαιότερες της Ελλάδος. Τις πρώτες πληροφορίες γι΄ αυτήν τις αντλούμε από το “Οδοιπορικό” του Ισπανού περιηγητή ραββίνου Βενιαμίν μπεν Γιονά, ο οποίος ταξίδεψε στην Ελλάδα το 1173. Στο “Οδοιπορικό” αναφέρει ότι υπήρχαν εκεί 100 εβραϊκές οικογένειες που ανέπτυσσαν θαυμαστή πνευματική και θρησκευτική δραστηριότητα.
Την ίδια περίοδο χτίστηκε η πρώτη Συναγωγή, η “Γκρέκα”, και λειτούργησε το εβραϊκό νεκροταφείο στη θέση “Πετροβούνι”, στο λόφο Περάνθη, σε μια έκταση δέκα στρεμμάτων, που παραχωρήθηκε από την Αγία Θεοδώρα, σύζυγο του Μιχαήλ Κομνηνού.
Οι Εβραίοι της πόλης ζούσαν στους συνοικισμούς “Όχθο”, “Τσιμέντα” και “Ρολόϊ”, που βρίσκονταν στο κέντρο της πόλης.
Για τις ανάγκες της Κοινότητας λειτουργούσαν δύο σχολεία. Την περίοδο της Μικρασιατικής καταστροφής τα δύο εβραϊκά σχολεία στέγασαν πρόσφυγες.
Κατά την απογραφή του 1939 η Κοινότητα αριθμούσε 500 περίπου μέλη, ενώ κατά τη Γερμανική Κατοχή είχε 384 Εβραίους.
Τη νύχτα της 24ης Μαρτίου 1944 συνελήφθησαν από τους Ναζί οι περισσότεροι Εβραίοι και εκτοπίστηκαν στα χιτλερικά στρατόπεδα του θανάτου. Ελάχιστοι μπόρεσαν να διαφύγουν. Τραγική ήταν επίσης η τύχη μιας εβραϊκής οικογένειας που κρυβόταν στο χωριό Κομένο της Άρτας, όταν οι Γερμανοί σφάγιασαν τους 317 κατοίκους του, μεταξύ των οποίων και τον Ζακίνο Ιερεμία, 42 ετών, τη γυναίκα του Ευτυχία, 37 ετών και την κόρη τους Καίτη, 5 ετών.
Με τη λήξη του Πολέμου επέστρεψαν από τα στρατόπεδα 30 όμηροι και άλλοι 28 Εβραίοι που πρόλαβαν να διαφύγουν στα γύρω χωριά. Η Κοινότητα είχε απωλέσει το 84% του πληθυσμού της.
ΘΕΣΠΡΩΤΙΑ
Στη Θεσπρωτία, η Εβραική παρουσία καταγράφεται κυρίως στην περιοχή της Παραμυθιάς. Οι Εβραίοι της Παραμυθιάς συνδέθηκε με την Κοινότητα των Ιωαννίνων και διευκόλυνα τις εμπορικές συνδιαλλαγές.
Μετά την εισβολή των Ιταλικών και Γερμανικών στρατευμάτων, η Παραμυθιά είχε μετατραπεί σε κέντρο άτακτων μαχών.
Οι οικογένειες των Εβραίων, το 1943 μετακόμισαν στα Γιάννινα, πιστεύοντας ότι κινδυνεύουν λιγότερο.
Όμως ακολούθησαν τη μοίρα της Γιαννιώτικης κοινότητας. Συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία.
Στην Παραμυθιά δεν μένει παρά η μνήμη τους…
– Με πληροφορίες από το αρχείο του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου
{jathumbnail off}
