Στην Ήπειρο, με τα βουνά, τα ποτάμια, τα χιόνια και τις βροχοπτώσεις, το νερό χρησιμοποιήθηκε ιδιαίτερα. Οι κάτοικοι αξιοποίησαν και εξακολουθούν να αξιοποιούν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις δυνατότητες του υδατικού πόρου, δημιουργώντας έναν πολιτισμό του νερού, πάνω στον οποίο στηρίχθηκε η οικονομία διαφόρων περιοχών της περιφέρειας.
Η δύναμη του νερού, που πέφτει από υψόμετρο, δίνει κίνηση στη μυλόπετρα και τη νεροτριβή. Κι εκεί όπου οι πηγές προσφέρουν απλόχερα το αγαθό τους συναντιώνται ταυτόχρονα όλες οι παραδοσιακές δραστηριότητες και αναπτύσσεται ένα υδροκίνητο συγκρότημα. Δίπλα στη νεροτριβή υπάρχουν ο νερόμυλος, το μαντάνι και το νεροπρίονο.
Τα νεροπρίονα λειτουργούσαν κυρίως στις ορεινές περιοχές, όπως η Βοβούσα, όπου η κύρια ασχολία των κατοίκων ήταν εργάτες του δάσους. Σήμερα έχουν αντικατασταθεί από σύγχρονα μηχανήματα και μόνο ως μουσειακά εκθέματα υδροκίνητης τα συναντά κανείς. Σε αντίθεση με τα νεροπρίονα, ωστόσο, σε τουλάχιστον δέκα περιοχές της Ηπείρου λειτουργούν ακόμη και σήμερα οι παραδοσιακές νεροτριβές και οι νερόμυλοι, καθώς θεωρούνται από τους κατοίκους τα πιο αξιόπιστα μέσα, τόσο για το άλεσμα των δημητριακών, όσο και για τον καθαρισμό των χαλιών και των υφαντών.
Σε απόσταση 58 χιλιομέτρων από τα Ιωάννινα, στον κάμπο της Κόνιτσας, η πηγή, η «νερομάνα», επί αιώνες τροφοδοτεί τον νερόμυλο στο Μπουραζάνι του Αηδονοχωρίου. Το βουητό του τρεχούμενο νερού, κατευθύνει τον επισκέπτη σε ένα εξαιρετικό φυσικό τοπίο με πλατάνια και πλούσια βλάστηση. Οι εικόνες, που αντικρίζει, τον μεταφέρουν σε περασμένες εποχές. Ο χρόνος μοιάζει να έχει σταματήσει σε έναν τόπο, όπου η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι ίδια με εκείνη, πριν από έναν αιώνα, τότε που ο παππούς του μυλωνά Παναγιώτη Γκούρα αναστήλωσε τον παλιό νερόμυλο, που υπήρχε στην περιοχή από το 1835.
Ο Ιωσήφ Γκούρας το 1915, με μαστόρους της πέτρας από την Πρεμετή, ξανάχτισαν τον μύλο, που λειτουργεί έως σήμερα. Το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνάντησε τον κ. Γκούρα, την ώρα που με τη βοηθό του, την Κατερίνα, έβγαζαν χαλιά και κουβέρτες από τις δύο νεροτριβές. Πρόκειται για τον παλιό τρόπο πλυσίματος, χωρίς απορρυπαντικά. Καθώς το νερό πέφτει με δύναμη σε μία μεγάλη γούρνα φτιαγμένη από πέτρα και ξύλο, στροβιλίζει τα υφαντά και τα χαλιά. Αυτή η διαδικασία, τα καθαρίζει. Ο χρόνος πλυσίματος ποικίλει ανάλογα με την ποιότητά τους. Συνήθως είναι μισή ώρα.
Δίπλα στις δύο νεροτριβές υπάρχουν το μαντάνι και ο νερόμυλος. Ο Παναγιώτης Γκούρας συντηρεί τον νερόμυλο, για το άλεσμα του καλαμποκιού και των δημητριακών, διαδικασία που ξεκινά τον Απρίλιο και ολοκληρώνεται τον Σεπτέμβριο. «Οι μυλόπετρες παλιότερα, μέχρι το 1940, γύριζαν μέρα και νύχτα» λέει και προσθέτει πως ο πατέρας του, που διαδέχτηκε στο επάγγελμα τον παππού του, απασχολούσε 32 άτομα για τις δουλειές στον μύλο. Το επάγγελμα του μυλωνά έχει τα δικά του μυστικά. «Πρέπει να γνωρίζεις πώς να επιδιορθώνεις τις μυλόπετρες και πόση ώρα χρειάζονται τα ρούχα γύρισμα μέσα στο νερό» τονίζει ο κ. Γκούρας.
Το μαντάνι είναι μία ξύλινη κατασκευή, που επίσης λειτουργεί με την ενέργεια του νερού. Μεγάλα ξύλινα σφυριά, με την κίνηση που τους δίνει το νερό, χτυπούν ρυθμικά το μάλλινο ύφασμα και το κάνουν πιο ανθεκτικό.
Η ποσότητα του νερού, μετά τη χρήση της στον μύλο, πέφτει στο ποταμό Αώο, εκτός από τους καλοκαιρινούς μήνες που χρησιμοποιείται για την άρδευση του λεκανοπεδίου Μπουραζανίου.
Η κάθε μέρα στα συγκροτήματα υδροκίνησης αποτελεί «κοινωνικό γεγονός». Είναι τόποι συνάντησης, συζητήσεων, γνωριμιών και τα παλιότερα χρόνια στήνονταν εκεί «προξενιά». Τις περασμένες δεκαετίες, ήταν τόσο μεγάλος ο συνωστισμός στους μύλους, που πήγαιναν από την προηγουμένη για να πάρουν σειρά στο άλεσμα και το πλύσιμο. Ο νερόμυλος Μπουραζανίου, όπως και οι εκείνοι που λειτουργούν στο Καλπάκι, την Παραμυθιά, τον Άγιο Γεώργιο της Φιλιππιάδας, αλλά και σε άλλες περιοχές της Ηπείρου, συνδέονται με την ιστορία, την κοινωνία, την οικονομική δραστηριότητα των κατοίκων.
Μάλιστα, οι μυλωνάδες, την εποχή που το οδικό δίκτυο ήταν υποτυπώδες, έδιναν χρήματα για τη συντήρηση των πέτρινων γεφυριών, που παρείχαν πρόσβαση στους μύλους τους. Στο Κεντρικό Ζαγόρι, το γεφύρι του Κόκκορη, πήρε το όνομα του μυλωνά, που το συντηρούσε. Στους Κήπους υπάρχει το γεφύρι του Μύλου, γιατί δίπλα υπήρχαν νερόμυλοι, ενώ το τρίτοξο γεφύρι της περιοχής, γνωστό ως Καλογερικό, αρχικά ήταν ξύλινο και είχε κατασκευαστεί από μυλωνάδες, για να υπάρχει πρόσβαση των κατοίκων στις μυλόπετρες.
Τα μνημεία της προβιομηχανικής Ηπείρου αποτελούν μία σημαντική μαρτυρία της ντόπιας κοινωνικής, οικονομικής ζωής, αλλά και της λαϊκής αρχιτεκτονικής, που αναπτύχθηκε γύρω από το νερό. Πρόκειται για μνημεία πολιτισμού και τεχνολογίας.
{jathumbnail off}
