Γράφει: Νίκος Μάντης
Είναι κοινή διαπίστωση ότι ο τόπος μας βρίσκεται σε τροχιά μιας βαθιάς και παρατεταμένης πολιτικής και οικονομικής κρίσης που αγκαλιάζει όλες τις πλευρές της ζωής των πολιτών μας.
Το πολιτικό σύστημα της χώρας όπως διαμορφώθηκε μεταπολιτευτικά εξάντλησε τα όριά του και το δικομματικό σύστημα διακυβέρνησης, που κυριάρχησε για δεκαετίες στην πολιτική ζωή έχει αποδειχθεί παράγοντας της κρίσης και τροχοπέδη σε κάθε προσπάθεια εκσυγχρονισμού.
Η διάψευση πολλών οραμάτων, η σοβούσα αποτελμάτωση, η απλοϊκή και εύκολη ταυτολογία ότι η κρίση φταίει για όλα, η κρίση τα εξηγεί όλα, προβάλλεται συστηματικά για να κρύψει, τόσο τα πολιτικά αίτια και τις εκάστοτε κυβερνητικές ευθύνες όσο και την ανυπαρξία πολιτικών προτάσεων και αποφάσεων για ριζικές αλλαγές, ικανές να σπάσουν τον φαύλο κύκλο της καθυστέρησης και να διαμορφώσουν ουσιαστικές προϋποθέσεις ανασύνταξης και ανάπτυξης.
Οι δημοκρατικοί θεσμοί και τα κόμματα, απορροφημένα στις σχέσεις τους με την εξουσία έχουν χάσει τις σχέσεις τους με την κοινωνία. Η κρίση αξιοπιστίας, συμμετοχής και αντιπροσώπευσης, εμφανίζονται ως γενικευμένο σύμπτωμα της εποχής. Έτσι η πολιτική δεν επικοινωνεί οργανικά και ουσιαστικά με την κοινωνία και η κοινωνία δεν συμμετέχει στην πολιτική.
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση έχει κι αυτή ένα σημαντικό μερίδιο ευθύνης σ΄ αυτή την υπόθεση. Δυστυχώς αναπαρήγαγε τις παθογένειες της Κεντρικής Διοίκησης με το χειρότερο τρόπο. (χρεωμένοι Δήμοι – Δημοτικές επιχειρήσεις, παράτυπες αναθέσεις έργων κ.λ.π.).
Η διαφθορά και οι πελατειακές σχέσεις ήταν καθημερινά φαινόμενα αλλοιώνοντας σε σημαντικό βαθμό το μεγάλο πλεονέκτημα της Τ.Α.. Αυτό της εγγύτητας, της διοίκησης και του πολίτη, η οποία αναβαθμίζει σημαντικά την έννοια της πολιτικής διαδικασίας στα μάτια του απλού πολίτη.
Κρίσιμο ζητούμενο παραμένει αν η κοινωνία μας καταφέρει να επανασυνταχθεί, αν θα επαναεπινοήσει το πολιτικό, αν θα απαιτήσει να τηρηθεί χωρίς εκπτώσεις το δίκαιο και το ηθικό, αν θα επιβάλλει το ίσο καταμερισμό των βαρών, αν θα νοηματοδοτήσει εν τέλει ένα νέο σκοπό ύπαρξης και δημιουργίας, ένα νέο δρόμο για το μέλλον της χώρας μας που δεν θα το ανοιγοκλείνουν οι δόσεις της τρόικας.
Μπροστά στην πολυπλοκότητα της σημερινής κατάστασης, στα κοινωνικά και οικονομικά αδιέξοδα που βρίσκεται ο τόπος μας, οι κοινωνικές δυνάμεις θα πρέπει να ανησυχούν, να ενεργοποιούνται διατυπώνοντας συγχρόνως, θέσεις και προτάσεις για το ξεπέρασμα της κρίσης, προτάσεις για μια αυτοδύναμη, αποκεντρωμένη ανάπτυξη και ανασυγκρότηση του περιφερειακού μας χώρου σε οικονομικό, κοινωνικό και οικολογικό επίπεδο.
Μια κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη που να αποβλέπει κύρια στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών, να στηρίζεται στην αποκέντρωση, να αξιοποιεί την γνώση και την τεχνολογία, να προστατεύει το περιβάλλον, να τυχαίνει της μεγαλύτερης αποδοχής του κοινωνικού συνόλου με συμμετοχικούς θεσμούς, γρήγορους ρυθμούς για την ανάκτηση του χαμένου εδάφους και παράλληλα να προσαρμόζεται στα πλαίσια της διεθνούς πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης.
Ένα χρόνο ο Καλλικράτης απλόχερα ικανοποίησε το πάγιο διαχρονικό αίτημα των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης για παραχώρηση αρμοδιοτήτων και από το 2011 οι φορείς της πρωτοβάθμιας αυτοδιοίκησης παρακολουθούν και εξυπηρετούν όλο το φάσμα του κύκλου ζωής των πολιτών από το πιστοποιητικό γέννησης έως την βεβαίωση εκταφής (παιδικοί σταθμοί, πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, αδειοδοτήσεις επαγγελματικής στέγης, καθημερινότητα ζωής, προνοιακά επιδόματα, ΚΑΠΗ) αλλά αγνόησε το λειτουργικό κόστος αφήνοντας το στην αυτοδιαχείριση των ημιανύπαρκτων ελαστικών ίδιων πόρων των Δήμων.
Το χρηματοδοτικό πρόγραμμα μικρών έργων ΕΛΛΑΔΑ προϋπολογισμού 4δις που εξαγγέλθηκε με τον Καλλικράτη σαν βασική πηγή χρηματοδότησης, δυο χρόνια τώρα εκκρεμεί στην έκδοση Προεδρικών Διαταγμάτων και είναι βέβαια ζητούμενο οι πόροι του.
Το πρόγραμμα ΘΗΣΕΑΣ που χρηματοδότησε τους Καποδιστριακούς Δήμους έχει οφειλές εκτελεσμένων έργων από τον Δεκέμβριο του 2010 και συσσωρεύει ακόμη και σήμερα χρέη για τους Δήμους που είναι οι τελικοί αποδέκτες των έργων αλλά και των απαιτήσεων από τους εργολάβους και προμηθευτές.
Παράλληλα κάποιες αρμοδιότητες αντιμετωπίστηκαν και αντιμετωπίζονται (μεταφορά μαθητών, χρέη δήμων, ΦΠΑ έργων ύδρευσης) με ένα πρωτόγνωρο εμπειρισμό και πολλές αποσπασματικές λογικές και πρακτικές, αντί μιας ουσιαστικής μεταρρυθμιστικής πνοής.
Η αυτοδιοίκηση πλέον καλείται να συντονίσει το βηματισμό της με τις ανάγκες και τις προσδοκίες των πολιτών, να πρωτοστατήσει στην ανάπτυξη, να χαράξει νέους δρόμους στο σύστημα διακυβέρνησης, διαγράφοντας δια παντός από την πολιτική πρακτική της, τις εκπτώσεις στη διαφάνεια, στην αξιοκρατία, στην αμεροληψία και στην συντήρηση των κλειστών συστημάτων εξουσίας.
Η αυτοδιοίκηση δε μπορεί να είναι μέρος της κρίσης αλλά συνιστώσα της λύσης προβλημάτων των πολιτών.
Σε πολιτικό επίπεδο η Τ.Α. δεν πρέπει να έχει ούτε τη λογική της συμπολιτευτικής αφομοίωσης, ούτε της αντιπολιτευτικής εμμονής. Η Τ.Α. είναι για τα μεγάλα έργα και προβλήματα, αρκεί να τα λύνει με μικρά καθημερινά βήματα και είναι για τα μικρά καθημερινά προβλήματα του πολίτη, αρκεί να εφαρμόζει μεγάλες, δηλαδή αξιόπιστες και καινοτόμες πολιτικές.
Η Τ.Α. θα πρέπει να διεκδικήσει ώστε σταδιακά να κατακτήσει την οικονομική της αυτοτέλεια. Οι φετινοί προϋπολογισμοί τόσο των λειτουργικών εξόδων, όσο και των επενδύσεων, συντάχθηκαν κάτω από σαφείς οδηγίες και με συγκεκριμένα, απόλυτα και αυστηρά οικονομικά μεγέθη, άμεσα εξαρτημένα από τον προϋπολογισμό του Κράτους και βέβαια των επαναλαμβανόμενων περικοπών των μνημονίων.
Στόχος των οικονομικών της Τ.Α. θα πρέπει να είναι η συνδιαχείρηση με το κράτος της υπάρχουσας δημοσιονομικής κατάστασης, χωρίς βέβαια να μας τρομάζει η κάθε είδους αξιοποίηση της σχολάζουσας δημοτικής περιουσίας, αρκεί να πειστεί ο πολίτης για την ανταποδοτικότητά τους. Αρμοδιότητες και πόροι για τους φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι δύο έννοιες άρρηκτα συνδεδεμένες και κάθε μια αποτελεί για την άλλη προϋπόθεση για ουσιαστική και αποτελεσματική παρέμβαση στο οικονομικό γίγνεσθαι των Δήμων.
Το 2011 και το 2012 οι Δήμοι της χώρας μας ασφυκτιούν οικονομικά, η κρίση και η ύφεση μεσουρανούν, οι αριθμοί δε βγαίνουν και η αναζήτηση δρόμων οικονομικής ανάκαμψης είναι ζητούμενο και μονόδρομος.
Οι φορείς της Τ.Α. θα πρέπει κάθε χρόνο να έχουν σαφή εικόνα των οικονομικών τους δεδομένων και με βάση αυτά να προγραμματίζουν και να παρεμβαίνουν χωρίς ουσιαστικές παρεκκλίσεις, χαρισματικές πράξεις και προσωπικούς παρεμβατισμούς που τελικά εκφυλίζουν αρχές και θεσμούς.
Οι φορείς της Τ.Α. θα πρέπει να έχουν οράματα για το αύριο αυτής της κοινωνίας. Τα οράματα της Τ.Α. μπορούν και πρέπει να πατάνε στη γη και στο τώρα. Είναι όμως ανάγκη να δίνουν την ανάσα του αέρα του μέλλοντος και της προοπτικής.
Όμως πρέπει να κάνουμε δυο συμφωνίες με τους πολίτες και τον εαυτό μας, μια ότι η Τ.Α. δε μπορεί να είναι πανάκια. Όλοι οι παράγοντές της θα πρέπει να κατανοήσουν τις ανάγκες, το ρόλο τους και την αποστολή τους. Θα πρέπει να προγραμματίζουν και να διεκδικούν λύσεις στα προβλήματα, λύσεις εφικτές, ιεραρχημένες και με προοπτική και μια δεύτερη ότι οι παράγοντες των Δήμων δεν θα πρέπει να υποκύψουμε στη γοητεία του Καλλικρατικού Δήμου, ούτε να σταθούμε εγωιστικά στα τοπικιστικά μας μικροσυμφέροντα και τις μικροπολιτικές πρακτικές των πρώην Δήμων και Κοινοτήτων μας.
Οι ΠΕΔ και η ΚΕΔ θα πρέπει να διεκδικήσουν να είναι ο τρίτος εταίρος στους κοινοτικούς θεσμούς και τις κυβερνήσεις των κρατών μελών της ΕΕ εκπροσωπώντας άμεσα την Περιφέρεια.
Η “Ευρώπη των Περιφερειών” δεν αποτελεί μόνο απάντηση στο συγκεντρωτικό εθνικό κράτος, αλλά και στον ήδη υπαρκτό κίνδυνο του νεοσυγκεντρωτισμού, της γραφειοκρατικοποίησης, του τεχνοκρατισμού, της αποστασιοποίησης από τον πολίτη, των θεσμών και οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αποτελεί επίσης απάντηση και στον διαφαινόμενο ήδη κίνδυνο ηγεμονικών τάσεων των ισχυρών κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η αρχή της επικουρικότητας όπως διατυπώνεται με σαφήνεια στον Ευρωπαϊκό Χάρτη Τοπικής Αυτονομίας που αποτελεί ήδη Ευρωπαϊκό θεσμικό κεκτημένο, σημαίνει την αντιμετώπιση των προβλημάτων της κοινωνίας και τη λήψη των αποφάσεων σε επίπεδο όσο είναι δυνατόν εγγύτερα προς τον πολίτη.
Αυτή η αντίληψη, αυτή η κατακτημένη θεσμικά αρχή της επικουρικότητας αναδεικνύει τον θεμελιώδη ρόλο της Αυτοδιοίκησης σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, όχι μόνο για τον πολίτη, αλλά και για την αναγκαία μεταρρύθμιση και αναδιάρθρωση του πολιτικού συστήματος σ΄ όλη την Ευρώπη και ιδιαίτερα στη χώρα μας.
Αυτή η αντίληψη της αποκέντρωσης μέσα από την αυτοδιοίκηση τοπική και περιφερειακή, επιτρέπει ακόμη να συλλάβουμε και να προωθήσουμε την ανάπτυξη όχι μόνο στην οικονομική, αλλά και στην κοινωνική και την οικολογική της διάσταση, που πρέπει να λειτουργεί με στοιχεία αειφόρου ανάπτυξης, γιατί διαφορετικά η προστασία του περιβάλλοντος λειτουργεί αντιαναπτυξιακά.
– Ο Νίκος Μάντης είναι αντιδήμαρχος Ιωαννίνων, οικονομολόγος
