«Πάρε γιατρέ μ’ τα γιατρικά και σύρε γιε μου στο Βραδέτο, τον πόνο που ‘χω στην καρδιά , δεν το γιατρεύεις γιε μου φέτο…»!
Σε λίγες λέξεις, απλές λέξεις, αποτυπώνεται ο πόνος και ο καημός. Τα βήματα στο χορό αργά, λεβέντικα, έτσι όπως αρμόζει σε έναν τέτοιο τόπο. Μικρό και απέραντο συνάμα.
Βραδέτο. Το ονομάζουν και μπαλκόνι του Ζαγορίου. Ονομασία που οφείλεται στην γεωγραφική θέση που κατέχει. Υψόμετρο 1340 μέτρα. Στην κορυφή του Ζαγοριού.
Από το Βραδέτο ξεκινά η «σκάλα» (πετρόχτιστο μονοπάτι) που συνδέει το χωριό με το Καπέσοβο. Η διάρκεια της διαδρομής είναι περίπου 40 λεπτά.
Το Βραδέτο είναι ένας συγκροτημένος οικισμός από το 1616, όπως μαρτυρούν οι γραφές του αειμνήστου Ιωάννη Λαμπρίδη. Κάποιος συνοικισμός από το εύρωστο την εποχή εκείνη Σκαμνέλι, μετεγκαταστάθηκε στην περιοχή αυτή της Τύμφης, ίσως λόγω της μορφολογίας του εδάφους που ευνοούσε την κτηνοτροφία.
Αν και το υψόμετρό του το κάνει απόμακρο (1340 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας) ο νότιος προσανατολισμός του δεν επιτρέπει μεγάλες χιονοσκεπείς περιόδους, ενώ το «καθυστερημένο» καλοκαίρι επιτρέπει την βόσκηση ως αργά το Οκτώβριο. Μαρτυρίες των κατοίκων κάνουν λόγο για πάνω από 15 χιλιάδες αιγοπρόβατα αλλά και χωράφια με εξαιρετικής ποιότητας βρίζα και άλλων εσπεριδοειδών.
Η ύπαρξη των εγκαταλελειμμένων πια αλωνιών περίπου 15 το αριθμό επιβεβαιώνουν την καλή παραγωγή. Η κεντρική εκκλησία του Βραδέτου «Η γέννηση της Θεοτόκου» χτισμένη πριν από 2+ αιώνες εορτάζει κάθε 8 του Σεπτέμβρη και το τριήμερο πανηγύρι της είναι ονομαστό σε ολόκληρο το νομό Ιωαννίνων. Επίσης υπάρχουν οι εκκλησίες: Αγίου Γεωργίου με το κοιμητήριο, ο Προφήτης Ηλίας, ο Άγιος Νικόλαος, ο Άγιος Αθανάσιος πάνω από την Σκάλα
Οι κάτοικοί του αποτελούνταν από γηγενείς Ζαγορίσιους και μετά το 1930 εισήλθαν σε αυτό και οι Σαρακατσάνοι ή Σκηνίτες όπως τους αποκαλούσαν. Η μείξη ήταν «αναπόφευκτη» και έτσι Ζαγορίσιοι και Σαρακατσάνοι «συζούσαν», μεγάλωναν, τρέφονταν, στον ίδιο τόπο. Πολλές τοποθεσίες στο Βραδέτο ειδικότερα στην γεωγραφική περιφέρεια αυτού αναφέρονται για την όμορφη όψη τους και έχουν κάνει γνωστό το Βραδέτο σε όλη την υφήλιο.
Σε αυτό συνέβαλλε τα τελευταία χρόνια και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Βραδέτου με πρωτεργάτη τον μέχρι πρότινος πρόεδρό του τον Χρηστογούλα Στέφανο, που αν και γαμπρός στο Βραδέτο «αγάπησε» τον τόπο και αφοσιώθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά Μέσα από το, πρόσφατα στην συγγραφική κυκλοφορία, βιβλίο του με τίτλο «Βραδέτο, το μπαλκόνι του Ζαγορίου» πάρα πολλοί ήταν εκείνοι ενημερώθηκαν για το ξεχωριστό αυτό χωριό χτισμένο στο πουθενά κάπου στην ευρύτερη περιοχή που ονομάζεται Ζαγόρι.
Την πρωτοκαθεδρία σε επισκεψιμότητα έχει η περίτεχνη Σκάλα του Βραδέτου. Το ονομαστό καλντερίμι στην βόρεια πλευρά της Μεζαριάς που χωρίζει το Βραδέτο από το Καπέσοβο. Μια πέτρινη κατασκευή με χρήση της «αυτόχθονης» πέτρας που ξακουστοί μαστόροι έχτισαν και συνέδεσαν τα δύο χωριά! Αποτελούσε την είσοδο και την έξοδο από το Βραδέτο μιας και ο σημερινός δρόμος ανοίχθηκε την δεκαετία του 1970 μετά από πιέσεις κάποιου υψηλά βαθμοφόρου για την εποχή εκείνη στρατιωτικού από το Βραδέτο.
Η Μπελόη, μια τοποθεσία στην άκρη της χαράδρας του Βίκου ( η ονομασία πιθανά να προήλθε από σλάβικη λέξη που σημαίνει καλή θέα ή και μπαλκόνι) και την επισκέπτονται κάθε χρόνο χιλιάδες τουρίστες από όλο τον κόσμο γιατί στα πόδια σου ολόκληρος ο Βίκος περιμένει να ακούσει την φωνή σου, σαν εσύ ακούς την ηχώ πάλι και πάλι και πάλι και πάλι και πάλι.
Ακολουθεί η Δρακόλιμνη, μια λίμνη ψηλά στην Τύμφη, βορειοδυτικά από την κορυφή Γκαμήλα και την κορυφή Πλόσκος σε υψόμετρο 2150 μέτρα και που σε αυτή ζουν χιλιάδες χρόνια τώρα κάποια αμφίβια με την ονομασία Triturus Alpestris. Η ονομασία ελληνιστί είναι Τρίτωνες και γύρω τους έχει «χτιστεί»ο μύθος των δράκων – φυλάκων της λίμνης. Η Δρακόλιμνη είναι στα όρια των περιοχών του Βραδέτου και του Παπίγκου αλλά χωροταξικά ανήκει στο Πάπιγκο.
Θα μπορούσε κανείς να πει ότι ένα μέρος τόσο ψηλά στο βουνό δεν θα έπρεπε να έχει και σπηλιές; Και όμως είναι γνωστά σε όλους τα σπηλαιοβάραθρα της περιοχής του Βραδέτου αλλά και του Ζαγοριού περισσότερο. Μερικά από τα βαθύτερα σπηλαιοβάραθρα της χώρας αλλά και της Ευρώπης βρίσκονται στην εδαφική κατοχή του Βραδέτου. Η Σπέρα, η τρύπα της Σκάλας, η Καλόγρια, η Ρεπετίνα, η Γκαϊλότρυπα, η τρύπα στα Κορνίσια, η χιονότρυπα είναι μερικά από τα ονομαστά σπηλαιοβάραθρα που προσελκύουν εκατοντάδες φανατικούς της σπηλαιολογίας εντός και εκτός των συνόρων μας. Υπάρχουν βέβαια στο Ζαγόρι και τα σπηλαιοβάραθρα Τρύπα της νύφης, Χάσμα του έπους 1, Χάσμα του έπους 2, η τρύπα του Οδυσσέα, η Προβατίνα και πάρα πολλά άλλα όλα εξερευνημένα από πολλές αποστολές με τελευταία την σπηλαιολογική ομάδα Σ. ΕΛ. Α. Σ. που μέλη της κατοικοεδρεύουν στο Δίλοφο του Κεντρικού Ζαγορίου.
Αν και η Τούρκικη κατοχή πέρασε πολλά χρόνια τώρα, οι ονομασίες παραμένουν αλλά αργά και σταθερά σβήνουν και αυτές, μιας και οι νεώτερες γενιές δεν ενδιαφέρονται για τον πατρογονικό τόπο. Η Αστυφιλία κυριεύει όχι μόνο το Βραδέτο αλλά και το υπόλοιπο Ζαγόρι. Αν δεν μείνουν γραπτά όλα τα προαναφερόμενα πολύ λυπούμαστε ότι σύντομα δεν θα υπάρξουν γηγενείς Ζαγορίσιοι να προασπίσουν τα συμφέροντα του τόπου τους.
Με πληροφορίες από την Βικιπαίδεια
